Nadchodzą zmiany w prawie spadkowym

Zakończył się proces legislacyjny uchwalania istotnych zmian w prawie spadkowym. Warto przyjrzeć się tym regulacjom z bliska, tym bardziej, iż będą znacznie różniły się od dotychczasowych.

Uciążliwa wspólność

Wedle nowych przepisów będzie można wskazać osobę, która po czyjejś śmierci przejmie konkretny składnik majątkowy, np. mieszkanie, samochód, gospodarstwo rolne. Wielu może się zdziwić, ale, wbrew powszechnej opinii, dotychczasowe regulacje tego wprost nie przewidywały. Dziś za pomocą testamentu nie można przekazać konkretnego składnika majątku konkretnej osobie. Nawet jeśli wskażemy w testamencie, że mieszkanie ma przypaść naszej córce, a pole – synowi, to i tak spadkobiercy nabędą wspólnie wszystkie składniki majątku wchodzące do spadku, a udział każdego z nich w tym spadku będzie określony w formie ułamka (np. 1/2 majątku dla jednego dziecka i 1/2 dla drugiego – przy założeniu, że małżonek nie dziedziczy). Mało tego – aby stać się właścicielem majątku otrzymanego po zmarłym spadkobiercy, trzeba przeprowadzić postępowanie sądowe o stwierdzenie nabycia spadku. A następnie dokonać tzw. działu spadku (określić, komu przypadną poszczególne składniki majątkowe). Takie postępowanie spadkowe może się ciągnąć latami i pochłaniać duże koszty.

Przewidywane ułatwienia

Po zmianach, aby mieć pewność, że konkretna rzecz trafi w odpowiednie ręce, wystarczy w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego przewidzieć specjalny zapis windykacyjny. Dzięki niemu obdarowany stanie się właścicielem przekazanych przedmiotów bez potrzeby skomplikowanego postępowania sądowego. Zmiany uwzględniają więc wolę i sugestię spadkodawcy. Przedmiot zapisu windykacyjnego będzie wyłączany z masy spadkowej. Pozostała część spadku nierozdysponowana w formie zapisu będzie podlegała normalnemu podziałowi w ramach dziedziczenia. Co ważne, osoba, która przyjmie w zapisie np. mieszkanie, będzie mogła nadal uczestniczyć w postępowaniu spadkowym dotyczącym pozostałej części majątku zmarłego. Jej udziały w tym dziedziczeniu nie będą ograniczone. Warunkiem jest, aby przedmiot zapisu w chwili otwarcia spadku (śmierci) należał do spadkodawcy. Zapis windykacyjny będzie można uczynić na rzecz jednej lub kilku osób. Można go będzie odrzucić. Zapisobierca może powiedzieć: nie, dziękuję za zapis spadkowy. Tak czasem jest, że nikt nie chce spadku, bo tam są tylko wspomnienia i długi, a majątku nie ma. Przedmiot odrzuconego zapisu wejdzie do schedy spadkowej i będzie podlegał normalnemu dziedziczeniu.

Strażnik woli spadkobiercy

Wprowadzane nowelizacją zmiany dają również większe pole działania wykonawcy testamentu. Poprzez jego powołanie spadkodawca także uzyskuje pośredni wpływ na losy swego majątku po śmierci. Według projektu wykonawca testamentu wskazany przez spadkodawcę sprawować może w okresie następującym bezpośrednio po jego śmierci zarząd nie tylko całym majątkiem spadkowym, ale także jego zorganizowaną częścią lub nawet określonym składnikiem. Ma to istotne znaczenie szczególnie wtedy, gdy w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne. Wówczas nawet przejściowy brak osoby uprawnionej do podejmowania czynności zarządu doprowadzić może do ich rozkładu lub utraty wartości. Dzięki powołaniu wykonawcy testamentu testator wskazuje osobę, która zarządzać będzie jego majątkiem nawet do działu spadku. Nowelizacja przesądza także dopuszczalność ustanowienia więcej niż jednego wykonawcy testamentu.

Praktyczne konsekwencje

Jako, że omawiane zmiany są dość rewolucyjne, nie należy się spodziewać, iż będą powszechnie stosowane. W mojej ocenie warto je wziąć na poważnie pod uwagę, tak, by przyszli spadkobiercy nie mieli potem problemów i pomiędzy nimi nie toczyła się zażarta walka o schedę spadkową, nierzadko wbrew woli spadkodawcy. Gospodarstwo rolne można w ten sposób z łatwością przeznaczyć dla jednej osoby, bez konieczności zawierania jakichkolwiek umów za życia, np. darowizny. Warto jednakże pamiętać, że osoba, na rzecz której nastąpiło przysporzenie majątkowe z zapisu windykacyjnego nie jest zwolniona od obowiązku zapłaty ewentualnego zachowku. Przedmioty uzyskane w ten sposób będą zaliczane do schedy spadkowej. Nie należy zapominać, że zapis windykacyjny jest bezskuteczny, jeżeli w chwili otwarcia spadku przedmiot zapisu nie należy do spadkodawcy albo spadkodawca jest zobowiązany do jego zbycia.